In het kader van duurzaam waterbeheer en klimaatadaptatie is het toepassen van een begroeid dak een zinvolle maatregel. Afhankelijk van het type dak en dakopbouw zorgt een begroeid dak voor een vermindering van regenwater wat, met een vertraagde afvoer, van het dak afstroomt.
Er worden vier typen begroeide daken onderscheiden, namelijk:
- Lichtgewicht begroeide daken met een kortstondige vertraagde afvoer;
- Begroeide daken met een beperkte, kortstondig, waterberging;
- Statische groenblauwe retentiedaken;
- Dynamisch gestuurde groenblauwe retentiedaken.
Bij het aanleggen van een begroeid dak in zowel bestaande als nieuwbouw situaties, dient per geval onderzocht te worden of extra constructieve maatregelen nodig zijn. In Nederland zijn platte daken over het algemeen berekend op een belasting van 1 kN/m2 voor de grindlaag. Dit is alleen toereikend voor een lichtgewicht begroeid dak met een kortdurende vertraagde afvoer en een begroeid dak met een beperkte, kortdurende, waterberging. Groene daken groter dan 150m2 die minimaal 30mm/m2 water bergen dienen altijd te worden voorzien van een waterafvoer met een debietbegrenzer. Die zorgt voor een langzame afvoer van regenwater naar de gemeentelijke riolering.
Opbouw begroeid dak
De opbouw van een begroeid dak bestaat van boven naar beneden uit:
- vegetatielaag
- substraatlaag
- filterlaag
- drainagelaag
- beschermlaag
Het type vegetatie is mede afhankelijk van de bezonning en de dimensionering van de substraatlaag. Een gras- of kruidendak heeft een dikkere substraatlaag nodig dan een sedumvegetatie. De substraatlaag bestaat uit mineraal en organisch materiaal, zoals bijvoorbeeld lava, cocos, etc. conform Duitse 'Forschungsgesellschaft Landschaftsentwicklung Landschaftsbau E.V.' (FLL) richtlijnen. De substraatlaag dient in de basis als groeimedium voor de vegetatielaag en werkt hydrologisch gezien als een spons. Het kan water middels absorptie kortdurend bergen, totdat het is verzadigd en de maximale watercapaciteit heeft bereikt.
Onder de substraatlaag bevindt zich een filterlaag, vervolgens een drainagelaag.
De drainagelaag dient ervoor om, via de filterlaag, het overtollige regenwater uit de substraatlaag op te vangen en af te voeren richting het hemelwaterafvoersysteem zodat de substraatlaag en de vegetatielaag niet te nat blijven.
Vervolgens komt er een beschermlaag en daaronder de bouwkundige constructie die achtereenvolgens bestaat uit: het wortelwerende dakbedekkingssysteem, thermische isolatie, dampremmende laag en onderconstructie.
Afhankelijk van het type vegetatie, de gewenste hoeveelheid waterbergingscapaciteit, het draagvermogen van de dakconstructie en het gebruik van het dakoppervlak worden de verschillende lagen van het begroeide dak gedimensioneerd. Neem voor de juiste dimensionering contact op met een erkende leverancier of een verwerker van begroeide daken.
Zonnecollectoren
Door de lagere luchttemperatuur op begroeide daken blijft de werking van zonnecollectoren op zomerse dagen beter. De geleiding van materialen voor elektriciteit is beter bij lagere temperaturen. De combinatie van zonnecollectoren en een begroeid dak heeft een gunstig effect op de biodiversiteit op het dak vanwege de afwisseling van zon en schaduw waardoor er verschillende microklimaten ontstaan.
Hitte
Begroeide daken helpen mee de stedelijke opwarming te verlagen en zo het microklimaat te verbeteren. Een begroeid dak wordt maar rond de 27 graden warm en een onbegroeid dak meer dan 80 graden op een hete zomerse dag. Door verdamping koelt een begroeid dak de directe omgeving. Een stad met substantiel meer begroeide daken blijft dus koeler dan een stad met conventionele daken.
Droogte
Een begroeid dak met sedumvegetatie heeft minder last van langdurige droogte dan een begroeid dak met andere vegetatietypen zoals grassen en kruiden. Sedumvegetatie is alleen geschikt voor een zonnig begroeid dak en niet voor een begroeid dak in de schaduw; kies bij een begroeid dak in de schaduw voor sedum met kruiden al dan niet verrijkt met grassen. Sedumvegetatie slaat veel water op in de dikke bladeren waardoor er geen bewateringssysteem nodig is. Na een lange droge periode herstelt het sedumvegetatie zich over het algemeen vanzelf. Begroeide daken met een sedumvegetatie kunnen zich ontwikkelen tot een ecologische stabiele dakbegroeiingsssytemen die zichzelf in stand houden met een minimum aan onderhoud.
Een begroeid dak met overwegend grassen en kruiden en hoger opgaande vegetatietypen droogt sneller uit; bij langere periodes van droogte kan dit tot vergelen van vegetatie leiden. Na voldoende regen herstelt de vegetatie zich over het algemeen weer.
Biodiversiteit
Begroeide daken zijn een belangrijke ‘stepping stone’ voor allerlei planten en dieren in het toenemend versteende stadslandschap. Een gevarieerde vegetatielaag met sedum, kruiden, grassen en hoogteverschillen met,indien mogelijk, heesters en bomen optimaliseert de stedelijke biodiversiteit.
Onderhoud
Begroeide daken met een vegetatie bestaande uit sedum, sedum en kruiden of sedum, kruiden en grassen moeten ongeveer twee keer per jaar nagelopen worden. De onderhoudswerkzaamheden bestaan hoofdzakelijk uit:
- Verwijderen van ongewenste vegetatie in zowel de vegetatie zones (zaailingen) als de vegetatievrije zones (woekering en zaailingen) van het begroeide dak.
- Inspecteren en, indien nodig, reinigen van de controleschachten rondom de hemelwaterafvoeren.
- Toedienen van een langwerkende meststof, indien de dakhovenier dit noodzakelijk acht.
De wortelwerendheid van de dakbedekking zal voorkomen dat de dakbedekking door wortelgroei kan beschadigen. Vegetatie met een zeer agressieve wortelgroei dient ten alle tijden van de begroeide daken weg gehouden te worden.
Lichtgewicht begroeide daken met een kortstondige vertraagde afvoer
Deze begroeide daken worden ook wel sedum-, gras- of kruidendaken genoemd. Vanwege het lage gewicht en de lage kosten wordt dit type begroeid dak vaak toegepast op bestaande bebouwing, ook op nieuwbouw kan het toegepast worden.
Het sponswerkende effect van lichtgewicht begroeide daken is het grootst bij kleine tot gemiddelde regenbuien. Bij heftige en langdurige regenbuien wordt de eerste piek van de bui afgezwakt, maar de substraat- en drainagelaag zijn snel verzadigd. Met een begroeid dak van dit type kan in een toestand waarbij de maximale waterbergingscapaciteit is bereikt ongeveer 20 tot <30mm regenwater tijdelijk vastgehouden worden. Als deze maximale waterbergingscapaciteit bereikt is kan het begroeide dak geen regenwater meer bergen en moet het afgevoerd worden naar een andere vorm van berging of naar het riool.
Wanneer op een bestaand dak een lichtgewicht begroeid dak aangebracht wordt moet men rekening houden dat de dakbedekkingsconstructie na het vervangen van het grind door het begroeide dak in de meeste gevallen niet meer als losliggend systeem kan worden gehandhaafd, omdat een droog begroeid dak minder weegt dan het grind en daarmee niet geschikt is als alternatieve ballastlaag. Het lichtgewicht begroeide dak zal enigszins verzwaard moeten worden door bijv. een rand van grind aan te brengen.
Dit type dak heeft bij voorkeur een klein beetje afschot.
Begroeide daken met een beperkte, kortstondig, waterberging
Dit type begroeid dak heeft dezelfde opbouw en werking als het lichtgewicht begroeide dak maar de drainagelaag zal worden voorzien van extra bergingscapaciteit met extra weerstand (meanderende structuur), waardoor meer regenwater kan worden geborgen en de afvoer van dat water wordt afgeremd en dus minder snel wordt afgevoerd door het hemelwaterafvoersysteem.
De vertraagde afvoer kan worden toegepast om de capaciteit van het hemelwaterafvoersysteem op een dak te reduceren, maar niet om de capaciteit van het rioleringssysteem in het maaiveld te reduceren. Het geborgen water wordt in dit geval dus geheel (vertraagd) afgevoerd.
Statisch groenblauw retentiedak (langdurige vertraging)
Dit type groenblauw dak heeft een drainagelaag voorzien van extra bergingscapaciteit. Daarnaast worden de hemelwaterafvoeren voorzien van extra weerstand doormiddel van een statische afvoerregeling waardoor meer regenwater kan worden geborgen en het regenwater minder snel wordt afgevoerd door het hemelwaterafvoersysteem. De statische afvoerregeling heeft perforaties in de afvoer; de doorsnede van deze perforaties bepaalt de afvoersnelheid.
In dit systeem blijft er altijd een hoeveelheid water in de drainagelaag achter die beschikbaar blijft voor de vegetatielaag en een eventueel irrigatiesysteem voor vegetatie is dus meestal niet nodig. De hoeveelheid water die blijft staan in de drainagelaag is afhankelijk van de hoogte en de afmeting van de perforaties in de afvoerregeling.
De extra bergingscapaciteit in de drainagelaag van het begroeide dak kan in het kader van een wateropgave worden ingezet als compensatievoorziening bij een toename van het verhard oppervlak op een kavel. Dit is mogelijk omdat de vertraging gekoppeld kan worden aan een specifieke ledigingstijd en daarbij kan aangeven worden wat het gemiddelde en het maximale debiet is tijdens het ledigen.
Het geborgen water wordt in dat geval dus deels (vertraagd) afgevoerd, waardoor er naast extra vertraging ook extra waterretentie wordt bewerkstelligd. De combinatie van de vertraagde afvoer én de extra waterbergingscapaciteit kan worden toegepast om de capaciteit van het rioleringssysteem in het maaiveld te reduceren.
Bij zware regenbuien zorgt een overstort ervoor dat het vastgehouden water in de drainagelaag onder de maximum hoogte blijft dit in verband met de maximale draagkracht van het dak.
Een voordeel van een Statisch groenblauw retentiedak is dat er geen afschot van het dak nodig is; dit bespaart geld bij nieuwbouw.
Dynamisch gestuurd groenblauw retentiedak (langdurige vertraging)
Dit type groenblauwe dak heeft dezelfde opbouw als het statisch groenblauwe retentiedak maar heeft een dynamische aangestuurde watervertraging.
De dynamische aangestuurde waterafvoervertraging heeft ten opzichte van de statische waterafvoervertraging het voordeel dat het vertraagd afvoeren van het water geheel kan worden stopgezet. Het uitgangspunt is dat het geborgen water niet onnodig wordt afgevoerd als daar geen aanleiding voor is. Zolang het water in het systeem verblijft is het namelijk beschikbaar voor de vegetatielaag en zal hergebruik van het water voor bewatering van de planten worden geoptimaliseerd.
De dynamische aangestuurde watervertraging staat realtime in contact met een weerserver en analyseert of er neerslag wordt verwacht en of de voorspelde hoeveelheid neerslag kan worden geborgen in het dakbegroeiingssysteem. Wanneer blijkt dat er voldoende bergingscapaciteit in het dakbegroeiingssysteem aanwezig is om de neerslag te kunnen bergen is geen actie vereist en zal de dynamische aangestuurde watervertraging gesloten blijven. Wanneer blijkt dat er onvoldoende bergingscapaciteit in het dakbegroeiingssysteem aanwezig is om de neerslag te kunnen bergen is er wel actie vereist en zal de dynamische aangestuurde watervertraging 24 uur voorafgaand aan de neerslaggebeurtenis worden geopend en dusdanig veel water vertraagd afvoeren, zodat de neerslag in het dakbegroeiingssysteem kan worden geborgen.
Het regenwater dat vertraagd wordt afgevoerd kan worden opgeslagen in een buffervoorziening, bijvoorbeeld in de kelder. Als tijdens lange periodes van droogte de waterstand in de drainagelaag onder een minimum komt, wordt dit water omhoog gepompt om de drainagelaag aan te vullen zodat de vegetatielaag niet uitdroogt.